Lịch sử hình thành, danh hiệu được công nhận
- Vườn Quốc gia Ba Bể được thành lập theo Quyết định số 83/TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 10/11/1992 trên cơ sở từ Khu rừng cấm Hồ Ba Bể.
- Giai đoạn 1992-1997 Vườn Quốc gia Ba Bể thuộc UBND tỉnh Cao Bằng quản lý; giai đoạn 1997-2003 thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn quản lý; từ 2003 đến nay thuộc UBND tỉnh Bắc Kạn quản lý.
- Năm 1995, Hồ Ba Bể đã được hội nghị "Hồ nước ngọt thế giới" tổ chức tại Mỹ công nhận là một trong 20 hồ nước ngọt đặc biệt của thế giới cần được bảo vệ.
- Năm 2003, Vườn Quốc gia Ba Bể được Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN) công nhận là Vườn di sản Đông Nam Á (Vườn ASEAN).
- Ngày 02/02/2011, Vườn Quốc gia Ba Bể được Ban thư ký Công ước về các vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế (Công ước Ramsar) công nhận là Khu đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế (Khu Ramsar).
- Năm 2012, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định xếp hạng Danh lam thắng cảnh Hồ Ba Bể là Di tích quốc gia đặc biệt (Quyết định số 1419/QĐ-TTg)
Vị trí địa lý
Vườn quốc gia Ba Bể cách Hà Nội 250 km về phía đông bắc Việt Nam, thuộc địa bàn tỉnh Bắc Kạn, cách Thành phố Bắc Kạn 70 km, có tọa độ địa lý từ 220 06’12” đến 220 08’14” Vĩ độ Bắc, từ 1050 09’07” đến 1050 12’22” Kinh độ Đông. Phía Bắc giáp xã Cao Thượng - huyện Ba Bể; Phía Nam giáp huyện Chợ Đồn, Phía Đông giáp xã Khang Ninh, Thượng giáo - huyện Ba Bể, Phía Tây giáp huyện Nà Hang – tỉnh Tuyên Quang.
Vườn Quốc gia Ba Bể nằm trên địa giới hành chính của 7 xã thuộc 2 huyện: Huyện Ba Bể gồm các xã Nam Mẫu, Khang Ninh, Thượng giáo, Cao Thượng, Quảng Khê, Hoàng Trĩ và xã Nam Cường, huyện Chợ Đồn.
Diện tích Vườn Quốc gia Ba Bể 10.048 ha, gồm phân khu bảo vệ nghiêm ngặt 3.967,4 ha; phân khu phục hồi sinh thái 5.374,8 ha, phân khu hành chính - dịch vụ 46,8 ha, Vùng đệm trong 659,0 ha.
Diện tích vùng đệm ngoài của Vườn Quốc gia Ba Bể là 25.309 ha
Điều kiện tự nhiên
Kiến tạo địa chất, địa hình
Vườn Quốc gia Ba Bể là khu vực núi đã vôi Cáttơ cổ (một dạng đá vôi vị xâm thực thành những hang động) có cấu trúc thành phần địa chất phức tạp, đa dạng, đại diện cho quá trình phát triển lâu dài của vỏ Trái đất. Nằm ở cánh cung sông Gâm, ôm lấy vòm sông Chảy (còn gọi là tiểu lục địa cổ Sông Chảy) thuộc khối nâng dạng vòm Việt Bắc có tuổi hình thành 2,6-2,5 tỷ năm trước.
Địa hình Vườn Quốc gia Ba Bể mang đặc điểm điển hình của dạng địa hình Kast do núi đá vôi bị phong hóa qua nhiều thời kỳ kiến tạo lên. Vườn Quốc gia Ba Bể là một phức hệ hồ-sông-suối-núi đá vôi, từ dốc mạnh đến dốc đứng với nhiều hang động. Địa hình chia cắt mạnh, vừa có núi đất vừa có núi đá, độ cao biến đổi từ 150-1000m, bao bọc xung quanh là các dãy núi cao 800-1500m.
Trung tâm của Vườn Quốc gia Ba Bể là Hồ Ba Bể. Hồ Ba Bể là một trong số hồ nước ngọt tự nhiên lớn và đẹp của thế giới. Hồ được hình thành trên núi từ khoảng 10.000 năm trước đây. Hồ nằm ở độ cao 150m so với mực nước biển như một bể nước ngọt khổng lồ đặt trên núi cao xung quanh là rừng nhiệt đới thường xanh trên núi đá vôi. Hồ dài 7,5 km, rộng từ 0,2km đến 1 km, diện tích 450 ha, độ sâu từ 17-23m, sâu nhất 29m, biên độ giao động mực nước trong năm 2,8m, tổng lượng nước trong Hồ đạt 90 triệu m3. Trên Hồ có một số đảo nhỏ: Bà Góa, An Mã. Đáy hồ có nhiều đỉnh đá ngầm.
Khí hậu, thủy văn
Vườn Quốc gia Ba Bể nằm trong tiểu vùng khí hậu của vùng Đông Bắc Việt Nam. Một năm chia làm 2 mùa rõ rệt (mùa mưa và mùa khô). Sự bốc hơi của nước Hồ Ba Bể diễn ra liên tục tạo nên tiểu khí hậu xung quanh Hồ mát mẻ và ẩm, chênh lệch về nhiệt độ, độ ẩm giữ các tháng trong năm không lớn. Nhiệt độ trung bình năm 22oC, lượng mưa trung bình 1378mm/năm, độ ẩm khá cao >80%, hàng năm chịu ảnh hưởng của gió mùa đông bắc.
Hệ thống thuỷ văn: Khu vực Vườn Quốc gia Ba Bể có mạng lưới sông suối khá dày đặc với trên 2 – 2,5 km dòng chảy/km2 . Tổng diện tích mặt nước Vườn Quốc gia Ba Bể gần 500ha bao gồm hồ Ba Bể và 4 con sông, suối chính nối với hồ (sông Chợ Lèng, suối Bó Lù, suối Tả Han đổ nước vào Hồ, nước trong Hồ chảy ra sông Năng).
Đa dạng sinh học:
Thực vật:
Kết quả các cuộc khảo sát điều tra năm 2012 đã thống kê được 909 loài thực vật trên cạn thuộc 517 chi, 149 ho, 5 ngành.
|
TT |
Ngành |
Số loài |
Số chi |
Họ |
|
1 |
Ngành Thông đất (Lycopodiophyta) |
5 |
3 |
2 |
|
2 |
Ngành Cỏ tháp bút (Equisetophyta) |
2 |
1 |
1 |
|
3 |
Ngành Dương xỉ (Polypodiophyta) |
81 |
36 |
16 |
|
4 |
Ngành Thông (Pinophyta) |
5 |
3 |
3 |
|
5 |
Ngành Mộc lan (Magnoliophyta) |
816 |
472 |
128 |
|
- Lớp một lá mầm |
655 |
381 |
101 |
|
|
- Lớp hai lá mầm |
161 |
91 |
26 |
|
|
Tổng |
909 |
517 |
149 |
Trong đó có các loài gỗ quý như Chò đãi, Trai lý, Lat hoa, Nghiến, Thiết đinh ...., các thảo dược quý như Bảy lá một hoa, Lan hành, Ba kích, Hoàng đằng, Hoàng thảo đốm, Sa nhân, Kim tuyến, Mã tiền rừng, Bình vôi,...
Hồ Ba Bể có 179 loài thực vật nổi thuộc các ngành tảo lục, vi khuẩn lam, tỏa si-líc, tảo mắt, tảo giáp và tảo vàng ánh. Các loài thực vật đã tạo điều kiện thuận lợi cho các loài động vật thủy sinh phát triển.
Nghiến (Burretiondendron tonkinense (A.Chev.) Kosterm)
Thung (Tetrameles nudiflora R. Br)
Sấu (Dracontomelum duperreanum Pierre.)
Sung (Ficus racemosa L.)
Trúc dây (Ampelocalamus sp.)
Rau sắng (melientha suavis Pierre)
Kim Tuyến (Anoectochilus calcareus Aver)
Củ Bình vôi (Stephania rotunda Lour.)
Động vật
VQG Ba Bể có khu hệ động vật hoang dã rất phong phú với nhiều loài quý hiếm. Từ kết quả khảo sát nghiên cứu năm 2012 đã ghi nhận được 316 loài động vật có xương sống trên cạn (40 loài thú, 233 loài chim, 27 bò sát) và 16 loài lưỡng cư.
Hồ Ba Bể cũng là nơi ghi nhận số lượng loài cá rất phong phú, theo nghiên cứu có khoảng 107 loài, thuộc 5 bộ, 18 họ (Hồ sơ đăng ký di sản thiên nhiên thế giới của VQG Ba Bể năm 2006).
|
TT |
Lớp |
Bộ |
Họ |
Loài |
|
I |
Động vật có xương sống |
30 |
92 |
423 |
|
1 |
Lớp Thú (Mammalia) |
7 |
21 |
40 |
|
2 |
Lớp Chim (Aves) |
14 |
37 |
233 |
|
3 |
Lớp Bò sát (Reptilia) |
3 |
11 |
27 |
|
4 |
Lớp Lưỡng cư (Amphibia) |
1 |
5 |
16 |
|
5 |
Cá |
5 |
18 |
107 |
|
II |
Côn trùng (Bướm) |
1 |
11 |
355 |
Trong tổng số các loài hiện thống kê được, đã có đến 41 loài (30 loài động vật có xương sống trên cạn và 11 loài cá) được ghi vào Sách Đỏ Việt Nam 2007 là những loài cần phải bảo vệ nghiêm ngặt, ghi nhận tình trạng nguy cấp như: Voọc đen má trắng, Cầy vằn bắc, rắn Hổ mang chúa, Vạc hoa...
Voọc đen má trắng (Semno pithecus f. francoisi)
Vạc hoa (Gorsachius magnificus)
Các cóc bụng hoa (Paramesotiton delousrali)
Dơi đốm hoa (Scotomanes ornatus)
Tài nguyên nhân văn, văn hóa bản địa
Các kết quả thăm dò, khai quật khảo cổ cho thấy, từ xa xưa khu vực Vườn Quốc gia Ba Bể đã từng là nơi cư trú của người tiền sử: Hang Thẳm Thinh (xã Quảng Khê) đã tìm thấy các công cụ lao động của con người, thuộc hậu kỳ Đá cũ (15.000 - 20.000 năm trước đây), một số di chỉ tương tự cũng được tìm thấy ở Động Puông. Tại Động Tiên cũng đã tìm thấy các công cụ lao động thuộc sơ kỳ Đá mới (10.000 năm trước đây), cho đến nay đây là đại diện duy nhất của nền văn hoá Hoà Bình được tìm thấy ở tỉnh Bắc Kạn. Tại Nà Cà, Nà Têm và Khau La đã bước đầu tìm thấy một số di chỉ khảo cổ của nền văn hóa Hà Giang thuộc hậu kỳ Đá mới – sơ kỳ Kim khí (cách đây 3000-4000 năm). Trong Động Puông và Hua Mạ đã tìm thấy một số di tích có niên đại Lê - Mạc (thế kỷ thứ 16)….
Xung quanh hồ Ba Bể có nhiều làng bản dân tộc thiểu số định cư lâu đời, có tập quán đặc trưng của vùng Việt Bắc. Trong Vườn Quốc gia Ba Bể có bốn dân tộc sinh sống gồm Tày (57%), Mông (37%), Dao và Kinh chiếm tỷ lệ nhỏ. Do cách biệt về địa lý nên các phong tục tập quán của người dân tộc vẫn được duy trì như ngôn ngữ, ăn mặc, nhà ở theo truyền thống, hoạt động văn hóa như thổi khèn của người Mông, hát then, lượn của người Tày, đặc biệt như hội Lồng Tồng (xuống đồng) vào ngày mùng 10 tháng giêng hàng năm tại xã Nam Mẫu. Nhà thơ Tố Hữu từng viết "Áo em thêu chỉ biếc hồng, Mùa xuân ngày hội lồng tồng thêm vui" để nhắc đến lễ hội này. Trong các dịp lễ hội còn thể hiện nhiều nét văn hóa như cúng thần núi, thần sông, thần hồ, bắn cung, ném còn, đua thuyền độc mộc trên hồ Ba Bể...
Du lịch sinh thái
Với thắng cảnh thiên nhiên kỳ vĩ và nét văn hóa truyền thống của các dân tộc, Vườn Quốc gia Ba Bể từ lâu đã trở thành địa chỉ du lịch hấp dẫn khách du lịch, đặc biệt là du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, du lịch cộng đồng.
Các địa điểm, tuyến du lịch: Sông Năng và rừng núi đá ven sông, Động Puông, Thác Đầu Đẳng, Hồ Ba Bể, Ao Tiên, Đền An Mã, Đảo Bà Góa, rừng núi đã xung quanh Hồ, Động Hua Mạ, các tuyến đi bộ trong rừng nguyên sinh, .....
Tổ chức bộ máy quản lý Vườn Quốc gia Ba Bể
